Türkiye’nin ilk yerli tramvayı İpekböceği Bursa’da üretildi!
Önemli bir dönüşüm projesi. Projenin vizyoner itici gücü Bursa Büyükşehir Belediye Başkanı Recep Altepe. Tabii gerisinde başka 'kahramanlar' da var
Önemli bir dönüşüm projesi. Projenin vizyoner itici gücü Bursa Büyükşehir Belediye Başkanı Recep Altepe. Tabii gerisinde başka 'kahramanlar' da var.
Demiryollarımız
Türkiye demiryollarıyla 19. yüzyılda tanıştı. Pek geç kaldığımız söylenemez. Osmanlı döneminde, ilk defa 1856-1866 yılları arasında İzmir Aydın demiryolu inşa edildi. Sultan Abdülhamit zamanında başlatılan Berlin-Bağdat demiryolu projesi ana aksların yapılmasını sağladı. Türkiye Cumhuriyeti'ne Osmanlı İmparatorluğu'ndan 3.500 km civarında bir demiryolu hattı miras kaldı. Bu ağ cumhuriyetin ilk dönemlerinde geliştirildi. Sonra karayolu öne çıktı. Demiryolları ihmal edildi. Şu anda Avrupa'nın "demiryolu yoğunluğu" en düşük ülkelerindeniz; bir kilometrekareye düşen demiryolu ağı uzunluğumuz bazı Avrupa ülkelerinin onda biri civarında. Demiryolunun ulaşım pazarındaki payı (yolcu veya yük) yüzde beşlerin altında.
Son yıllarda ise demiryolları tekrar önem kazandı. TCDD'nin bütçesi önemli oranda artırıldı. Ankara-Eskişehir ve Ankara-Konya hızlı tren hatları sefere alındı. Sivas, İzmir ve Eskişehir-İstanbul hatları yatırımları da başlatıldı.
Şehir içi ulaşım ağlarında da raylı sistemler açısından Türkiye zayıf kaldı. Banliyö ağları da dahil olmak üzere, bir elin parmağını geçmeyen sayıda kentimizde raylı sistemler kurulmuş durumda. Kent içi trafiğimizi araba, dolmuş, minibüs ve otobüslerle taşımaya çalışıyoruz.
Demiryolu araçları sanayii
Sadece demiryollarımız zayıf değil. Demiryolu aracı sanayimiz de öyle. Birkaç devlet firması ve bunlara parça üreten özel şirketler dışında sektörde oyuncu yok denecek kadar az. Sektörün üretim, satış ihracat rakamları düşük. Oysa dünyada kent içi ve kentler arası demiryolu araçları üretimi belki de yeni doğuyor. Amerika'dan Çin'e birçok ülke demiryolu yatırımları başlatıyor.
Dolayısıyla, sadece demiryoluna değil demiryolu araçları sanayiine de ihtiyacımız var. Önümüzdeki dönemde Türkiye'de hem kent içi hem şehirlerarası raylı sistemler yatırımları artacak. Dolayısıyla yerli sanayinin oluşturulması döviz kaybını engelleyecek. Dahası ihracata yönelerek ülkeye döviz kazandıracak. Nitelikli insan kaynaklarına ihtiyaç duyduğu için demiryolu sanayii istihdam açısından da önemli. Son olarak bu sanayi dalının 'bağıntıları' yüksek. Yani, bu sanayinin geliştirilmesiyle elektronikten malzemeye birçok diğer sanayi dalı tetiklenmiş olacak.
Türkiye'de demiryolu araçları ve ray tamiri için fabrikalar 19. yüzyılın sonlarında kuruldu. Bunlar sonradan tamir tesislerinden üretim tesisleri haline getirilerek genel müdürlük haline dönüştürüldü. Bunlardan Eskişehir'deki TÜLOMSAŞ Devrim otomobillerinin üretildiği (ve halen sergilendiği) yer oldu. TÜLOMSAŞ yabancı lisans altında lokomotif üretimi, satışı ve ihracatı yapıyor.
Başlangıcının erkenliği göz önüne alındığında Türkiye'nin demiryolu araçları sanayiinde bugün çok daha ileri gitmiş olması beklenirdi. Örneğin Türkiye'den çok sonra başlayan Kore bugün başta Türkiye olmak üzere kendi tasarladığı ürünleri bazı ülkelere ihraç edebiliyor.
Bursa'nın İpekböceği
Gelelim Bursa'nın çelik İpekböceği'ne. Başta da söylediğim gibi projenin ana 'kahramanı' Bursa Büyükşehir Belediye Başkanı Recep Altepe. Belediyeler Türkiye'nin en önemli satın almacı aktörleri arasında. Ancak şu ana kadar yerel ve yerli sanayinin geliştirilmesine kafasını takmış bir Belediye Başkanı görmemiştik. Altepe, Bursa'nın raylı sistemler projelerini geliştirirken 'araçların da ithalat yerine bir otomotiv üssü olan Bursa'da üretilebileceğini' düşünmüş. Kendisi gibi mühendis olan ve yurtdışında mühendislik yapan danışmanı Taha Aydın ile birlikte projeyi başlatmışlar.
İki sene gibi kısa bir sürede üç prototip üretilmiş. Hepsi çalışıyor. Yazılımlar dahil neredeyse yüzde yüzü yerli kaynaklar tarafından geliştirilmiş ve üretilmiş. Bunların uluslararası sertifikasyonla ilgili çalışmalarının büyük kısmı gerçekleşmiş. 40 civarında çılgın Türk mühendisin emek verdiği bu projede bazı patentler de alınmış.
Özel sektör katılımı
Projenin bir başka özelliği özel sektör tarafından yapılmış olması. Ürünün geliştirilmesi ciddi bir maddi kaynak gerektirmiş. Bu sorumluluğu görüşülen özel sektör kuruluşlarından Durmazlar üzerine almış. Kamuoyunda pek bilinmeyen bu Bursa şirketi kendi alanında dünyanın en iyisi olarak gösteriliyor. 1956 yılından beri metal kesme makineleri yapıyorlar ve neredeyse dünyanın bütün önemli ülkelerine ihraç ediyorlar. NASA da müşterileri arasında. Zira ürettikleri makineler hassasiyet ve teknoloji açısından dünyanın en iyileri.
Durmazlar tabii olarak büyük bir mühendislik-tasarım-geliştirme kabiliyetine sahip. İpekböceği projesini de bu yüzden bu kadar kısa sürede geliştirebilmiş. Projede Sazcılar gibi diğer Bursa şirketleri de rol alıyor.
Özel sektörün katılımı önemli zira, bir ülkeye balık vermek değil balık tutmayı öğretmek istiyorsanız 'kapasite/kabiliyet' geliştirmeniz gerekiyor. Yani mevcut ürünü devamlı geliştirecek ya da yeni ürünleri ortaya koyacak statik değil dinamik bir yapı bugünün dünyasında olmazsa olmaz bir rekabet unsuru. Bunu, 'öğrenen organizasyonlar' kavramıyla da birleştirebilirsiniz. Kâr amacı güden dinamik organizasyonlar olan şirketler, Türkiye'nin yarınki ekonomisini şekillendirecek ana aktörlerden olacak.
Hürkuş
TAI'nin Hürkuş uçağı ilk uçuşunu yaptı. Proje 2006 yılında başlatılmıştı. Emeği geçenleri tebrik etmek gerekiyor. TAI'nin F-16'dan tutun Turna ve ANKA'ya kadar insanlı-insansız araçları gamına danışman desteğiyle ancak kendi kabiliyetiyle ürettiği bir yenisi eklendi.
Türkiye'de havacılık sanayiinin hüzünlü bir tarihi var. Vecihi Hürkuş'un Türkiye'de uçak üretimini başlatmak için verdiği mücadelede başına gelmeyen kalmamıştı. Benzer bir mücadelede Nuri Demirağ da ağzının payını almış, servetini kaybetmişti.
Otomotiv, raylı sistemler ve havacılıkta Türkiye kendi kabiliyetini oluşturması gerekiyor. Otomobilden ses gelmese de demiryolları ve havadan gelen haberler iyi.
Murat Yülek/Zaman
Yorum Yaz