KKTC'de Vakıf Malları'nın Hukuki statüsü nedir?

1571'de Kıbrıs'ın fethi ile Ada'da temeli atılan Vakıflar, Kıbrıs Türkü'nün en eski, tarihi ve köklü varlıklarıdır. Vakıf hukuku ve Vakıfların statüsü, "Ahkamül Evkaf" olarak tanımlanır. 

 

Bugüne dek Ada'da 700'den fazla Vakıf kurulmuştur. Kıbrıs'taki tüm Vakıflar, 1571'den itibaren "Ahkamül Evkaf" ve "Mülhak Vakıf kuralları çerçevesinde, Kıbrıs Vakıflar İdaresi'nin yönetim ve denetimi altındadır. Bu kurallara göre; Vakıf malları devredilemez ve zaman aşımından etkilenmez. Kapalı Maraştaki taşınmaz malların sahibi olan Abdullah Paşa Vakfının mülhak olduğu aşikardır. Çok istisnai hallerde ve özellikle vakfedenin iradesi ve vasiyeti ile bir Vakfın iptal edilebildiği malumdur. Ûte yandan Ahkam ül evkafın tarih boyunca her yasal ve anayasal belgede ve konvansiyonda ilga edilmediği tam aksine yürürlükte olduğu sürekli vurgulana gelmiştir. Kısaca tarihsel süreci özetlemem gerekirse; - 

 

4.6.1878 tarihinde İngiltere ile Osmanlı Devleti arasında yapılan savunma anlaşması ekindeki 1.7.1878 tarihli konvansiyonun 2. maddesi Ahkam Ül Evkafı yürürlükte tutmaktadır. 

 

1914 'te İngilizler Kıbrıs 'ı ilhak ederken Ahkam ül Evkafı ilga eden bir düzenleme yapılmadı. Aksine 1915 Kıbrıs (Müslüman Dini taşınmaz mallar imparatorluk emirnamesi ahkam ül evkafın yürürlüğünü teyit ederken sadece Lozan Antlaşmasının 20. maddesi ile Kıbrıs İngiltere 'ye terk edilirken Ahkam ül Evkafla ilgili aksine bir düzenleme getirilmedi. Lozan Antlaşması genel hükümlerinden Osmanlı Devletinden olan bütün topraklar üzerindeki Cemaatlerin ve azınlıkların haklarının korunduğu görülmektedir.

 

-1955'te yapılan Fasıl 337 Evkaf Yasası Ahkam ül Evkafa göre Vakıf mallarının devredilemeyeceğine, elden çıkarılamayacağına, satılamayacağına ilişkin hükümleri içermektedir. Bu da Ahkam Ül Evkafın devam ettiğine dair bir göstergedir. 

 

Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasasınınl 10 (2) maddesi, KTFD Anayasasının 96. maddesi nihayet KKTC Anayasasının 131. maddesi Ahkam ül Evkafın yürürlükte olduğunu her biri vaz ettikleri kurallarla belirtilmektedir. Ahkam ül Evkaf (yani Evkaf Hukuku] 1960 Anayasası ile Cumhuriyet hukukuna dahil edildiğine göre (1960 anayasası 110. madde), GKRY bu anayasal hükümle bağlıdır. 

 

 

Vakıfların iptal edilemez ve süresiz olmalarına bağlı olarak kaideten gelir getiren Vakıf malları istibdal dahi edilemez. İstibdal bilindiği üzere genelde bir şey verip yerine başka bir şey alma özelde bir malı bir Vakıf mülk ile mübadele etmektedir, istisnaen bazı koşullara bağlı olarak istibdal mümkün olsa da bu koşullar çok sıkıdır.Bu ise ancak rey-i sultani ile mümkündür. Başka bir deyişle Yargıç kararı ve Sultanın iznine tabidir.Şimdilerde Sultanın yetkileri KKTC Cumhuriyet Meclisince kullanılmaktadır. Hangi koşullara bağlı olarak istibdale izin verilebileceği ise ahkam ül evkaf *ın 417. maddesinde düzenlenmektedir. Buna göre Vakıf Mülküne karşı alınacak mülkün mevkii vakıf malın mahaf ve mevkiinde şeref ve rağbette aşağı olmaması şarttır. Buna göre bedel alınacak mülkün mevkii şeref bakımından Vakıf malına ya eşit olmalı, yada daha iyi olmalıdır. 

 

Daha aşağı olunursa o istibdal geçerli olmaz. 

 

 

Abdullah Paşa Vakfı'nın dava konusu edilen mallarının istibdal edildiğine ilişkin ne bir yargıç kararı, ne bir Sultan, ne de İngiliz dönemi yöneticilerinin, örneğin valilerinin bir kararı, ne Kıbrıs Cumhuriyeti döneminde meclisin, ne Kıbrıs Türk yönetimlerinin, daha sonra KTFD Meclisinin ve nihayet KKTC Cumhuriyet Meclisimin bir istibdal kararının mevcut olmadığının aşikâr oluşudur. İlgili koçan kopyalarına baktığımda ise "Exchange of title" yani bir şeyin karşılığında vakıf mallarının Rum şahıslara geçtiğinin gözlemlemekteyim. Bu geçiş neyin karşılığında, kimin rızasıyla, kime ne ödenerek yapılmıştır, bu husus müphemdir. 

 

Sonuç; Kıbrıs Türk Halkının 1878 'den 1974 Barış Harekatına kadar geçen süre zarfında Kıbrıs Türkünün maruz kaldığı haksızlıklardan Vakıf mallarının da nasibini aldığına kuşku yoktur. 

 

Yine biliyoruz ki Evkafın yasal olarak Kıbrıs Türk Toplumuna devri, 1956 'da mümkün olmuştur. 

 

Magosa Mahkemesi, (Dava no 271-2000), Kapalı Maraş Bölgesindeki 1472 adet koçanda belirtilen gayrimenkul malların Abdullah Paşa vakfına ait olduğu yönündeki tespit kararını 27.12. 2005 tarihinde vermiştir. Bu tarih önemlidir, zira bu tarihle aynı tarihte 67-2005 numaralı yasa tahtında Taşınmaz Mal Komisyonu KKTC "de faaliyetine başlamıştır. Vakıflar ile ilgili en son ve en önemli gelişme ise bu yazımdan bir kaç hafta önce verilen önemli bir kararla ortaya çıkmıştır. Taşınmaz Mal Komisyonu, Vakıfları, Kıbrıslı Rumların yaptığı başvurularda "İlgili Taraf" olarak davaya ekleme kararını vermiştir. 

Bu kararla Taşınmaz Mal Komisyonu Vakıflar İdaresine ilgili Vakıf adına başvuru konusu taşınmaz malda Vakıfların bir hak sahipliği var ise, bunu gündeme getirebilme hakkını vermiş olmaktadır. İşte bu kararla Vakıfların Uluslararası hukuk anlamında hukuk mücadelesinin başladığını söylemek yanlış olmayacaktır.